اکولوژی و رفتارشناسی پروانه ها

مطالعه رفتار پروانه ها و ارتباط آنها با محیط اطرافشان از مباحث جالب و بسیار جذاب است.

وجود پروانه ها در اکوسیستم های طبیعی بسیار اهمیت دارد. این حشرات از مهم ترین عوامل گرده افشانی در میان گیاهان گل دار به شمار می آیند، از سوی دیگر در چرخه های مختلف غذایی جایگاه بسیار مهمی دارند، زیرا بسیاری از پرندگان، خزندگان و بندپایان طی مراحل مختلف زندگی از مرحله لاروی تا بلوغ از آنها تغذیه می کنند.

لارو پروانه ها در کنترل انواعی از گیاهان و تکمیل چرخه عناصر در طبیعت با تغذیه از برگها و بازگشت فضولات به خاک نقش به سزایی دارند، گرچه به دلیل زندگی پنهان و دور از چشم نقش آنها کمتر محسوس است.

بسیاری از زنبورهای انگل برای تخم گذاری و تجدید نسل به لارو و شفیره ی پروانه ها وابسته هستند که این خود موجب کنترل جمعیت پروانه ها نیز می شود.

شناخت رفتار پروانه ها برای یافتن و حتی شناسایی گونه ها اهمیت بسیار دارد. فعالیت روزانه بسیاری گونه ها محدود به ساعات خاص است. در یک گونه حتی ممکن است ساعت فعالیت نر و ماده متفاوت باشد.

در برخی گونه ها از خانواده های Papilionidae، Pieridae، Lycaenidae و گاه در برخی گونه ها از خانواده Nymphalidae نرها رفتار قلمروطلبانه خود را به شکل پرواز بر فراز بلندترین نقطه زیستگاه، مثلا نوک تپه ها یا صخره ها نشان می دهند. این رفتار Hilltopping نام دارد. در این هنگام پروانه نر با رفت و آمد بر فراز بلندترین نقطه زیستگاه از قلمرو خود به شدت حفاظت کرده و گاه، به جانداران بزرگتر از خود و حتی انسان نیز حمله ور می شود.

اغلب پروانه ها برای شروع فعالیت روزانه نیاز به گرم کردن خود دارند در این هنگام بعضی از گونه ها با بال های باز و یا نیمه باز و روبه خورشید بدن را گرم و آماده فعالیت می کنند. به این رفتار آفتاب گرفتن گفته می شود.

رفتارهای قلمروطلبانه در برخی گونه ها از خانواده Hesperidae یا Nymphalidae به صورت گشت زنی در اطراف محدوده قلمروست. پروانه نر پس از هر گشت، به نقطه اول بازگشته و با هوشیاری روی زمین و یا نوک شاخه و یا برگ می نشیند.

پروانه های زودپرواز که در اوایل فصل بهار منطقه از شفیره خارج می شوند، معمولا شرایط اقلیمی سخت تری را تحمل می کنند. زیرا در این هنگام از سال، تغییرات اقلیمی بسیار سریع است و گاه روزی گرم و آفتابی به روزی سرد و حتی برفی تبدیل می شود. برای مقابله با چنین شرایطی طول عمر این پروانه ها معمولا کوتاه است و پس از خروج از شفیره به سرعت وارد مرحله زادآوری می شوند. از سوی دیگر شفیره ها در صورت مساعد نبودن شرایط اقلیمی در بهار، می توانند تا چند سال خفته باقی بمانند. البته در این شرایط بخشی از جمعیت نابود شده و افراد قوی تر برای بقای نسل باقی می مانند.

فشار سرما و رطوبت و یا گاهی گرما و خشکی برای تبدیل شفیره به پروانه بالغ امری ضروری است. در زمستان های معتدل بخش عمده ای از شفیره ها ممکن است از بین بروند و یا منتظر زمستان بعدی بمانند.