پروانه های اندمیک ایران - Archon bostanchii

Archon bostanchii

این گونه توسط جناب آقای علیرضا نادری کشف شده و به همراه دکتر ژوزف دفرینا توصیف شده است، در اواخر فروردین ماه سال 1382 سفری توسط ایشان به شهرستان پلدختر  بدین منظور صورت گرفت که حاصل آن کشف تاکسون بسیار جالب و زیبای (bostanchii) بود. این کشف شاید در نوع خود بزرگترین و هیجان‌انگیزترین یافته در زمینه ی علم پروانه‌شناسی در دهه‌های اخیر در ایران باشد. چرا که اولاً در جهان تنها 700 گونه پروانه ازخانواده Papilionidae وجود دارد که سهم کشور ما قبلا از آن تنها 10 گونه بود و هم اکنون 11 گونه شده. ثانیاً این جنس (Archon) تنها دو گونه ی جهانی را در بر می‌گیرفت که با این رکورد جدید شد سه گونه. ثالثاً از توصیف آخرین تاکسون این گروه یعنیArchonapollinaris staudinger, [1892] بیش از صد سال می‌گذرد.!

منطقه‌ای که تاکسون فوق در آن یافت گردید، تپه ماهورهایی کم‌ارتفاع در منتهی‌الیه دامنه‌های جنوب غربی زاگرس در شهرستان پلدختر می‌باشد که دارای آب و هوایی گرم و مرطوب بوده و به دلیل چرای بی‌رویه ی دامها بخصوص در فصل بهار در معرض تخریب کامل قرار دارد و چه بسا نسل این پروانه ی زیبا به علت ذکر شده در این منطقه در اندک زمانی از میان برود.

این زیرگونه ی جدید به نام همکار نویسنده ی مقاله (علیرضانادری) که در سفرهای صحرایی بسیاری وی را همراهی و یاری نموده است، آقای حمید بستانچی(bostanchii) نام گرفت.

اندازه ی نمونه‌ها کوچک (هولوتیپ 5/mm 16، ماده mm 18-20) بوده و حاشیه ی خارجی بالها مخصوصاً بال عقب به شدت گرد شده است. رنگ زمینه ی بالهای جلو  زرد-کرم است که در بال جلو با غبار تیره ی بسیار غلیظی پوشیده شده و تضاد شدیدی را با رنگ زمینه ایجاد نموده است که این حالت مخصوصاً در ماده‌ها به وضوح بالایی به چشم می‌خورد. نقاط تیره ی موجود در ناحیه ی (Discal) بالهای جلو کوچک و گرد بوده و به حاشیه ی خارجی لبه ی بال(Costa) نمی‌رسد. رنگ زمینه ی بالهای عقب در نمای رویی زرد-کرم است که نقاط غبار مانندی قسمت حاشیه ی خارجی آن را پوشانیده که این غبار در جنس ماده گسترش یافته و تقریباً تمام روی بال عقب ماده را فرا می‌گیرد و تنها نوار باریکی از رنگ زرد-کرم تیره را در ناحیه ی حاشیه خارجی(Postdiscal) باقی می‌گذارد. رنگ سیاه غبار مانند ناحیه ی قاعده‌ای (Basal area) بال عقب مخصوصاً در ماده‌ها به منطقه (Discal) نیز کشیده می‌شود. حاشیه ی بال عقب به شدت پهن شده و نقاط گرد کوچک قرمز و آبی تیره رنگی در درون آن خودنمایی می‌کند. رنگ قطعات انتهای بدن(abdomen) زرد تیره و پالپها (palps) تیره می‌باشند. لاروها بر روی گیاه چپقک (Aristolochia bottae) زندگی و از آن تغذیه می‌نمایند.

زیستگاه این پروانه دره های وسیع با صخره های فراوان و شیبهای واریزه ای است که دارای رطوبتی مناسب در اوایل بهار است. این پروانه پروازی بسیار آرام و نزدیک به سطح زمین دارد و پس از طی مسافتی برای استراحت روی زمین می نشیند. ساعت پرواز  تقریباً از 9 صبح تا 4 بعد از ظهر است. معمولا ماده ها را کمتر در حال پرواز میتوان دید. پروانه ی بالغ از شهد گلهای مختلفی از جمله بابونه (Anthemis) تغذیه میکند.

نکته ی جالب توجه و مهمی که در رابطه با اکولوژی تاکسون جدید وجود دارد آن است که در زمان جمع‌آوری این تاکسون، همه ی نمونه‌ها سالم بوده و به عبارتی به تازگی از شفیره خارج شده بودند و این در حالیست که ارتفاع محل پرواز آنها تنها در حدود 800-900 متر از سطح دریا می‌باشد و علاوه برآن منطقه ی پلدختر از نقاط گرمسیر استان لرستان به شمار می‌آید. از طرفی در زمان مشابه در فاصله ی اندکی از این محل یعنی در اطراف شهرستانهای درود و خرم‌آباد در ارتفاع 1400 متر از سطح دریا اکثر نمونه‌های صید شده از گونه ی A.apollinaris دارای بالهای شکسته و رنگ و رو رفته بودند که نشان از تمام شدن فصل پروازشان می‌داد. این شهرستانها نسبت به پلدختر دارای آب و هوای سردتر می‌باشند و باتوجه به این قانون طبیعی که هر چه ارتفاع بالاتر رود منجر به تولید آب و هوای سردتری شده و پروانه‌ها نیز مطابق قانون فوق دیرتر به پرواز درمی‌آیند، در مورد تاکسون جدید این قانون به طور عکس عمل می‌نماید! لذا می‌توان نتیجه گرفت این تاکسون نه تنها متعلق به زیرگونه‌ای جدا بلکه میتواند گونه‌ای واحد و مجزا باشد که نیازهای اکولوژیکی خاص خود را داشته وخود را با این اقلیم سازش داده است.