پروانه های ایران - Anthocharis damone

نام علمی پروانه
Anthocharis damone

خانواده (زیر خانواده)

Pieridae (Pierinae)

عکس از: Halil İbrahim Sari (ترکیه)

@butterflies_of_iran

پروانه های ایران - Anaphaeis aurota

نام علمی پروانه
Anaphaeis aurota

خانواده (زیر خانواده)

Pieridae (Pierinae)

عکس از: امید حسن پور

@butterflies_of_iran

پروانه نگری در ایران

همه ساله، پروانه شناسان زیادی از نقاط مختلف جهان برای مطالعه پروانه های ایران به کشور ما سفر می کنند، اگرچه این جاذبه هنوز جایگاه ویژه خود را پیدا نکرده است. پروانه های ایران به دلیل کوچکی جثه و عدم تنوع رنگ در مقایسه با پروانه های استوایی و داشتن شباهت های فراوان با پروانه های قاره اروپا، تنها می توانند محققان اروپایی را جذب کنند.

البته افرادی نیز هستند که با انگیزه عکاسی از طبیعت و حیات وحش به ویژه از پروانه ها به کشورهای مختلف سفر می کنند که چشمگیر نیستند. بیشک کشور ایران با اقلیم های متنوع و تنوع زیاد پروانه ها برای مردمان این کشور جذاب است و می توانند با یک دوربین و کمی حوصله تصاویر زیبایی را از پروانه ها ثبت کنند.

هر نقطه از ایران دارای تنوع خاص است، به همین دلیل مشکل بتوان نقطه ای خاص را برای پروانه نگری پیشنهاد داد، ولی بی شک برای دیدن تنوع زیاد و پروانه های بیشتر در یک روز مناطق کوهستانی البرز، ارسباران، زاگرس میانی و نیز مناطق جنگلی گلستان توصیه می شود.

استان های آذربایجان شرقی و غربی از پر تنوع ترین مناطق کشور برای پروانه ها به شمار می آیند. استان های واقع در حاشیه کویر لوت و کویر مرکزی اگر چه از تنوع کمتری برخوردارند، تعداد بیشتری از گونه های اندمیک نسبت به شمال غرب کشور را در خود جای داده اند.

رشته کوههای زاگرس و مناطقی از البرز مرکزی برای دیدن تنوع پروانه های اندمیک بهترین مکان ها هستند. به طور میانگین، بهترین زمان دیدن پروانه ها در ایران ماه های خرداد تا اواخر تیر و ارتفاعات بین ۱۸۰۰ تا ۲۵۰۰ متری است.

باغ پروانه ها و خانه آنها

در باغ پروانه ها معمولا سعی می شود گیاهان مطلوب پروانه های منطقه را بکارند تا آنها به این نقاط جلب شوند. این ساده ترین راه برای جذب آنها، تکثیر و فراهم آوردن امکان مطالعه و دیدن پروانه ها از نزدیک است.

در بسیاری از کشورها از جمله امریکا، باغ های پروانه بسیار متداول شده اند و بسیاری از مردم عادی، همچنین محققان با مراجعه به این باغ ها می توانند از دیدن پروانه ها لذت ببرند، از آن ها عکس بگیرند، رفتار آنها را مطالعه کنند.

خانه پروانه ها مکانی است که در آن گونه های غیر بومی پرورش می یابند و یا در صورت وجود پروانه های بومی با محصور کردن فضا امکان دیدن آنها را افزایش می دهند. این فضاها معمولا برای پروانه های مناطق گرمسیری احداث شده و دارای شرایط کاملا کنترل شده ای از نظر نور، دما و رطوبت و حتی دشمنان طبیعی آنها است.

با احداث گلخانه که گیاهان میزبان پروانه های مناطق گرمسیری در آن کاشته شده اند می توان تعداد معدودی از گونه های زیبا و درشت جثه را از کشورهای مختلف آسیای جنوب شرقی، آفریقا و آمریکای جنوبی پرورش داد. در اغلب نقاط جهان حتی در کشورهایی با آب و هوای سرد، شاهد چنین فضاهایی هستیم که برای ساعاتی ما را به جنگل های مرطوب گرمسیری می برند.

مطالعه و عکاسی از پروانه های گرمسیری در چنین گلخانه ها برای افرادی که امکان سفر به جنگل های استوایی را ندارند، بسیار مغتنم است.

اگر مایل به جلب پروانه ها به نزدیکی محل سکونت خود هستید، از تخریب پرچین های طبیعی یا زیستگاههای دست نخورده پرهیز کنید و با کاشت گیاهان مختلف با شهد کافی، پروانه ها را به نزدیکی محل زندگی خود بیاورید.

تهدیدات و حفاظت از پروانه ها

مهم ترین تهدید برای پروانه تخریب زیستگاه است. هر گونه دستکاری در زیستگاه های طبیعی به منزله تهدیدی جدی برای بقای پروانه ها است. پروانه ها در جهان از مهم ترین شاخص های سلامت اکوسیستم به شمار می آیند. با نظارت دوره ای بر روند کاهش یا افزایش جمعیت پروانه های یک منطقه، به راحتی می توان به میزان تخریب یا عدم تخریب اکوسیستم پی برد.

در روند تخریب اولین آثار در پوشش گیاهی منطقه خودنمایی می کند که ارتباط مستقیم با گونه های مختلف پروانه در آن ناحیه دارد. امروزه در کشورهای پیشرفته، نقشه دقیقی از پراکنش گونه های مختلف پروانه تهیه شده که به محققان این امکان را میدهد که نظارت کاملی بر روند تخریب یا بازسازی اکوسیستم های طبیعی کشور خود داشته باشند. در کشور ایران، مهم ترین تهدید برای پروانه ها چرای بی رویه دام هاست. به طوری که در بعضی مناطق بسیاری از جمعیت های آنها را نابود کرده است.

گزارشات قدیمی از مناطق مختلف ایران نشان می دهد که در سالیانی نه چندان دور، در اوایل تا نیمه قرن گذشته میلادی، بسیاری از گونه های اندمیک در مناطقی که اکنون، وجود ندارند، فراوان بودند.

امروزه، شدت تخریب ناشی از چرای دام ها در برخی مناطق، به حدی است که جز شماری معدود از گونه های غیر خوراکی، آثاری از پوشش گیاهی اولیه در منطقه به چشم نمی خورد. حتی گونه های بد طعم گیاهان که در گذشته مورد استفاده دام قرار نمی گرفتند، امروزه، به دلیل کمبود غذا و تغذیه دام از آنها رو به نابودی می روند. گیاهان مهاجم خاردار و غیرخوراکی که معمولا برای استفاده از شهد گلها نیز برای پروانه ها مناسب نیستند، جای گونه های مختلف مرتعی را می گیرند که علاوه بر داشتن ظاهری ناپسند در زیستگاه، روند نابودی خاک سطحی را سرعت بخشیده و موجب از دست رفتن غنای خاک و عدم رشد گونه های قبلی می شوند. از جمله مناطقی که تاثیر چرای بی رویه کاملا مشهود است، دامنه ها و تپه ماهورهای کپه داغ در شمال شرق کشور و بخش هایی از زاگرس مرکزی و جنوبی و همچنین بسیاری از نقاط رشته کوههای البرز و تالش است. البته این بدین معنی نیست که سایر نقاط در امان مانده اند.

از عوامل دیگری که جمعیت پروانه ها را تهدید می کند، می توان جمع آوری بی رویه، آتش سوزی، سد سازی، احداث مزارع و باغ ها، سم پاشی تا قطع درختان جنگلی، راه سازی، توسعه شهرها و مناطق صنعتی را نام برد.

پروانه ها پس از خروج از شفیره معمولا در اولین روزهای پرواز شروع به جفت یابی و تخم گذاری می کنند، از این رو جمع آوری ناآگاهانه به تنهایی، سبب نابودی یک جمعیت نمی شود. البته این به آن معنی نیست که جمع آوری تفننی امری پسندیده است، بلکه باید از هر گونه جمع آوری، جز به مقاصد علمی پرهیز کرد.

هنوز در هیچ جای دنیا گزارش معتبری از نابودی نسل یک گونه پروانه تنها به دلیل جمع آوری بی رویه به دست نیامده است. بنابراین همواره باید از دیدگاه های متعصبانه مبتنی بر عدم جمع آوری دوری کرد. چرا که در دنیای پیشرفته امروزی، حفاظت از گونه ها تنها با شناخت کامل آنها، یعنی با مطالعه دقیق و نزدیک روی گونه ها میسر است.